Βόλεμα, σφάλμα και ελπίδα

Του Γιάννη Βαρουφάκη

Γιωργάκης και Ιάσων – τα δύο άκρα της αθάνατης ελπίδας του βολέματος

Ο Γιωργάκης είναι μακρινός μου συγγενής, νέος είκοσι κάτι χρονών, γιος οικογένειας οικονομικά στριμωγμένης, με πτυχίο από ΤΕΙ, κάτοικος Β. Ελλάδας, άνεργος - όπως η πλειοψηφία των συνομήλικών του. Κάποια στιγμή μου έγραψε στην Αμερική να τον βοηθήσω, αν μπορώ, να βρει δουλειά κάπου στη Β. Ελλάδα όπου ζει. Επειδή η ειδικότητα που σπούδασε συνάδει με τις επιχειρήσεις φίλου που δραστηριοποιείται έντονα, και με μεγάλη επιτυχία, στην ευρύτερη περιοχή, πήρα το θάρρος να του στείλω ένα email σε περίπτωση που μπορεί να βοηθήσει τον Γιωργάκη, έστω και σε επίπεδο συμβουλών. Πράγματι, ο καλός φίλος πήρε ο ίδιος τον Γιωργάκη στο κινητό του για να μιλήσουν. Παρ' όλο που θέσεις εργασίας στην επιχείρησή του δεν υπήρχαν, του πρότεινε να τον προσλάβει ως εποχικό το καλοκαίρι με προοπτική να προκύψει κάτι καλύτερο από το φθινόπωρο. Αντί να πετάξει τη σκούφια του, ο Γιωργάκης έκανε τον δύσκολο. Είπε ότι θα το σκεφτεί, ότι δεν τον εξυπηρετεί η απόσταση, ότι αφού η θέση δεν είναι μόνιμη ίσως να μην του κάνει. «Είναι προφανές», μου έγραψε ο φίλος μου «ότι ο Γιωργάκης θα προτιμούσε μια θεσούλα στην τοπική αυτοδιοίκηση ώστε να αράξει».

Ο Ιάσων είναι γόνος καλής αθηναϊκής οικογένειας. Ο ίδιος είχε, στο παρελθόν, δραστηριοποιηθεί στον χρηματοπιστωτικό τομέα,  στη Νέα Υόρκη, στο Λονδίνο και αλλού, τότε που χτίζονταν οι πυραμίδες τοξικού χρήματος με τεράστια οφέλη για ντίλερς, όπως ο Ιάσων. Με την κατάρρευση του 2008, ο Ιάσων βρέθηκε εκτός δουλειάς και, τα επόμενα δύο χρόνια, οι προσπάθειές του να στήσει ένα δικό του χρηματοπιστωτικό «όχημα» (εκτός Ελλάδας) ναυάγησε, καταστρέφοντας ένα μεγάλο μέρος της περιουσίας που είχε συσσωρεύσει προηγουμένως. Εδώ και δύο χρόνια περιμένει να αλλάξουν τα πράγματα ζώντας πλουσιοπάροχα μεν αλλά με μεγάλη αγωνία δε (καθώς τα περιθώρια στενεύουν). Τον είδα χτες το βράδυ τυχαία. «Πώς πάνε τα πράγματα;», τον ρώτησα. Αναφέρθηκε σε νέες χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες εδώ στην Ελλάδα που ελπίζει να τον βοηθήσουν να «ρεφάρει». «’Εχουμε στροφή προς το καλύτερο», μου είπε κάποια στιγμή, χωρίς όμως η έκφρασή του να αναδεικνύει αισιοδοξία αντίστοιχη των λόγων του. Τον ρώτησα από πού προκύπτει η αισιοδοξία και μου απάντησε: «Έχουν σχέδιο. Μετά τις γερμανικές εκλογές η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα αναλάβει το μεγαλύτερο μέρος του χρέους μας».

Τι κοινό έχουν ο Γιωργάκης και ο Ιάσων; Τις φρούδες ελπίδες ότι μια ζωή βολέματος, σαν εκείνη της προ-Κρίσης εποχή, είναι εφικτή τώρα. Ή, τουλάχιστον, ότι, αν περιμένουν λιγάκι, θα ξαναγίνει εφικτή. Και οι δυο τους, αν και προερχόμενοι από διαμετρικά αντίθετες κοινωνικές τάξεις, μοιράζονται την άρνηση ότι κάποιος, κάπως θα τους σώσει – θα τους επιτρέψει να επιστρέψουν σε μια καθαρά παρασιτική ζωή.

Το κοινό σφάλμα πέντε σημαντικών Γερμανών, που διαφωνούν μεταξύ τους

Ο Hans-Olaf Henkel είναι πρώην πρόεδρος των Γερμανών βιομηχάνων, του γερμανικού ΣΕΒ δηλαδή, και επίτιμος καθηγητής οικονομικών του Πανεπιστημίου του Mannheim. Πριν μερικές εβδομάδες μεενδιαφέρον άρθρο του επιχειρηματολόγησε υπέρ της διάσπασης του ευρώ, τασσόμενος ουσιαστικά υπέρ της δημιουργίας μιας ζώνης νέου μάρκου (ανατολικά του Ρήνου και βόρεια των Άλπεων). Το επιχείρημά του βασίζεται σε, ως επί το πλείστον, σωστή ανάλυση αλλά οδηγεί σε εσφαλμένο «δια ταύτα». Η διάγνωση του κ. Henkel εστιάζεται στην εσωτερική ασυνέπεια της επιχειρούμενης διάσωσης της Ευρωζώνης: Διατηρώντας τους υπάρχοντες κανόνες της νομισματικής μας ένωσης, οι εφαρμοζόμενες πολιτικές κάποια στιγμή θα αποδυναμώσουν τη Γερμανία χωρίς να ενισχύσουν όσο απαιτείται την Περιφέρεια – με αποτέλεσμα τη διάρρηξη της εμπιστοσύνης μεταξύ των λαών της Ευρώπης. Τι προτείνει λοιπόν ο κ. Henkel; Τη δημιουργία ενός Βόρειου Ευρώ, δηλαδή Μάρκου, που να αποδεσμευθεί από το Ευρώ, αφήνοντας απλά ανοικτή την προοπτική μεταπήδησης χωρών όπως η Γαλλία και ίσως κάποιες άλλες από το ένα «ευρώ» στο «άλλο». 

Στο ίδιο περίπου συμπέρασμα, αλλά σε βάση διαφορετικού σκεπτικού, καταλήγει και έτερος Γερμανός οικονομολόγος, ο Heiner Flassbeck, συνεργάτης του Κώστα Λαπαβίτσα. Σε πρόσφατο επιστημονικό τους άρθρο, κι αφού παρουσιάσουν την ιστορική-οικονομική τους μελέτη για τη ρίζα του «κακού» στην Ευρωζώνη, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η λύση είναι η συντεταγμένη διάλυση της Ευρωζώνης εντός του πλαισίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο ίδιο μήκος κύματος και ο κ. Oskar Lafontaine ο οποίος (δεν πρέπει να ξεχνάμε πως), αν και εκτός της πολιτικής σκηνής σήμερα στο Βερολίνο, ήταν ο υπουργός οικονομικών που δημιούργησε το ευρώ και το καθοδήγησε στα πρώτα του βήματα – ο άνθρωπος που η ευρωσκεπτιστική εφημερίδα The Sun χαρακτήρισε τον «επικινδυνότερο άνθρωπο στην Ευρώπη»  - επειδή σε ανύποπτο χρόνο είχε υποστηρίξει ότι το ευρώ απαιτεί, για να ευδοκιμήσει, δημοσιονομική ένωση. Ο κ. Oskar Lafontaine σε πρόσφατες δηλώσεις του είπε πως: «Οι ελπίδες για τη δημιουργία του ευρώ θα επέβαλε τον ορθολογισμό σε όλες τις πλευρές αποδείχθηκαν φρούδες», προσθέτοντας ότι «η πολιτική επιβολής της εσωτερικής υποτίμησης στην Ισπανία, στην Πορτογαλία, και την Ελλάδα αποδείχθηκαν καταστροφικές». Δεν είναι παράξενο ότι, δεδομένων αυτής της διάγνωσης, ο τέως υπουργός οικονομικών του κ. Schroeder, πρότεινε την έξοδο της Γερμανίας από το ευρώ με στόχο τη «συντεταγμένη διάλυση» της νομισματικής ένωσης.

Σε προηγούμενο άρθρο έχω επιχειρηματολογήσει πως με αυτή την άποψη συντάσσεται, τουλάχιστον από τον περασμένο Δεκέμβριο, ο πρόεδρος της γερμανικής κεντρικής τράπεζας, ο κ. Jens Weidmann. Μπορεί να μην προτείνει ξεκάθαρα τη διάλυση της ευρωζώνης όμως δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η στάση του σε όλα τα καίρια εκκρεμή ζητήματα (π.χ. στο πρόγραμμα OMT της ΕΚΤ, στον μόνιμο μηχανισμό ESM, στο θέμα της τραπεζικής ενοποίησης) συνθέτει μια καλά σχεδιασμένη εκστρατεία ώστε οι πολιτικοί του Βερολίνου να οδηγηθούν, ως ώριμα φρούτα, στο συμπέρασμα ότι, τελικά, η λιγότερο απεχθής λύση είναι η διάσπαση του κοινού νομίσματος. Σε αυτή του την άποψη αντιτίθεται, τουλάχιστον προς το παρόν, ο κ. Wolfgang Schäuble ο οποίος και διαμορφώνει, μαζί με την κα Merkel βεβαίως, την πολιτική της ΕΕ και της Ευρωζώνης. Ο νυν υπουργός οικονομικών της Γερμανίας φαίνεται να πιστεύει ακράδαντα ότι, στο πλαίσιο του ενός, ενιαίου και κοινού νομίσματος, είναι εφικτή η σύγκλιση των οικονομιών μέσα από (α) τη μείωση δημοσίων δαπανών και (β) τις διαρθρωτικές αλλαγές.

Πέντε Γερμανοί οικονομολόγοι, δύο διαφορετικές προτάσεις (διατήρηση της ευρωζώνης ως έχει ο κ. Schäuble, συντεταγμένη διάλυση οι υπόλοιποι), ένα κοινό σφάλμα όμως και οι πέντε. Ποιο σφάλμα; Η διπλή υπόθεση ότι η Κρίση του Ευρώ (α) οφείλεται/βελτιώνεται από τις περικοπές δαπανών των κρατών-μελών της, (δηλαδή τη λιτότητα) και (β) θα λυθεί/χειροτερεύσει από μία ομοσπονδιοποίηση. Οι Αριστεροί Γερμανοί οικονομολόγοι της πιο πάνω «παρέας» (Flassbeck και Lafontaine) συντάσσονται με την άποψη ότι η γενικευμένη λιτότητα ευθύνεται για την Κρίση. Οι Δεξιοί συμπατριώτες τους (οι υπόλοιποι τρεις) διαφωνούν, θεωρώντας τη λιτότητα απαραίτητη. Η πραγματικότητα όμως είναι ότι, ανεξάρτητα των «αρετών» της λιτότητας, ο λόγος που η Ευρωζώνη βαδίζει ολοταχώς προς την αποδόμηση δεν είναι η λιτότητα αυτή καθ’ εαυτή. Και στη Βρετανία εφαρμόζεται η λιτότητα (ανοήτως κατ’ εμέ) όμως η «ζώνη της στερλίνας» δεν αποσυντίθεται. Όχι, φίλες και φίλοι, το πρόβλημα της ευρωζώνης είναι δομικό και, απλά, η αλόγιστη λιτότητα απλά επιταχύνει μια διαδικασία διάλυσης που ξεκίνησε με το Κραχ του 2008.

Αφουγκραζόμενοι αυτή την πικρή αλήθεια, πολλοί λένε ότι απαιτείται ομοσπονδιοποίηση. Στρεφόμενοι μια τελευταία φορά στους πέντε γερμανούς οικονομολόγους (βλ. πιο πάνω) τουλάχιστον τρεις από αυτούς, συμφωνούν: είναι οι κύριοι Flassbeck, Lafontaine και Schäuble. Οι υπόλοιποι δύο είναι κάθετα αντίθετοι. Όμως και οι τρεις που συμφωνούν τελικά αποδέχονται ότι μια τέτοια κίνηση προς την πολυπόθητη ευρωπαϊκή ομοσπονδία δεν είναι εφικτή. Έτσι, οι Flassbeck και Lafontaine προτείνουν διάλυση του ευρώ ενώ ο κ. Schäuble παραμένει αντίθετος ακόμα και με την τραπεζική ενοποίηση ευχόμενος η διαδικασία αποδιάρθρωσης της ευρύτερης ευρωζωνικής μακροοικονομίας να σταματήσει - ή, τουλάχιστον, να μη φτάσει στην αποκορύφωσή της επί των ημερών του.

Το σφάλμα και των πέντε Γερμανών οικονομολόγων είναι ότι οι δομικές αλλαγές που μπορούν να σώσουν το ευρώ ούτε ομοσπονδία ούτε και περισσότερα δάνεια από τον Γερμανό φορολογούμενο απαιτούν (ώστε κράτη όπως το δικό μας να αρχίσει να δαπανά περισσότερα κονδύλια). Αυτό που απαιτείται είναι ο εξορθολογισμός στη χρήση των υπαρχόντων θεσμών της ΕΕ με τριπλό στόχο (1) τη διάσπαση της τραπεζικής κρίσης από την κρίση χρέους (κάτι που δεν απαιτεί καν τραπεζική ενοποίηση), (2) την ορθολογική διαχείριση μέρους του δημόσιου χρέους όλης της ευρωζώνης (όχι μόνο των ελλειμματικών) από την ΕΚΤ (χωρίς να τυπώσει η ΕΚΤ ούτε ένα ευρώ), (3) ένα σημαντικό επενδυτικό πρόγραμμα εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (σε συνεργασία με την ΕΚΤ), και (4) ένα κοινό δίχτυ κοινωνικής προστασίας χρηματοδοτούμενο έξυπνα χωρίς ούτε έναν νέο φόρο στις επιχειρήσεις και στα νοικοκυριά. (Περισσότερα επ’ αυτού του προγράμματος τεσσάρων σημείων στο μεθεπόμενο άρθρο μου.)

Ελπίδες, φρούδες και αληθινές

«Η αισιοδοξία και η ελπίδα είναι το ήμισυ της σταθεροποίησης», λένε πολλοί. Πράγματι, χωρίς αισιοδοξία δεν υπάρχει ανάκαμψη. Είναι αναγκαία συνθήκη για την σταθεροποίηση. Σε καμία όμως περίπτωση δεν είναι ικανή συνθήκη – ιδίως όταν βασίζεται σε αέρα κοπανιστό.

Αυτόν το καιρό παρατηρώ ένα άκρως Οργουελινό φαινόμενο: την προπαγάνδα περί Greek Success Story. Μια κυβέρνηση και ένας τύπος (εγχώριος και κίτρινος ευρωπαϊκός, π.χ. Die Welt) που, βασιζόμενοι σε απείρου κάλους επιχειρήματα (π.χ. την αναβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας μιας χώρας που... δεν δανείζεται από τις αγορές – βλ. εδώ για λεπτομέρειες), τολμά να μιλά για αλλαγή κλίματος, turnaround και άλλα τέτοια αισιόδοξα. Κι όταν ρωτώ: Από που προκύπτει η αλλαγή κλίματος, ή λαμβάνω απαντήσεις τύπου Ιάσονα (βλ. πιο πάνω) ή ακούω να μου λένε για την άνοδο του χρηματιστηρίου (που οφείλεται αποκλειστικά σε πρόσκαιρες τάσεις προερχόμενες από την ποσοτική χαλάρωση σε χώρες εκτός ευρωζώνης, που περιλαμβάνουν βραχυπρόθεσμα στοιχήματα σε διάφορα σκουπίδια από hedge funds που αγωνιούν για κέρδη τις στιγμής). Σε μια χώρα που η ύφεση παραμένει τεράστια (με παγκόσμια κριτήρια) για πέμπτη χρονιά και που οι επενδύσεις το 2012 κατάφεραν να μειωθούν κατά 20% από τα σχεδόν μηδενικά επίπεδα του 2011 (και που προβλέπεται, από την ίδια την κυβέρνηση, να μειωθούν κι άλλο το 2013), αυτή η ενορχηστρωμένη δήθεν αισιοδοξία αποτελεί ύβρη απέναντι στους Έλληνες πολίτες.

Η κίβδηλη αισιοδοξία, την οποία χρησιμοποιεί ως όπλο ύστατης ανάγκης ένα καταρρέον καθεστώς, όχι μόνο δεν θα φέρει τη σταθεροποίηση αλλά θα λειτουργήσει αρνητικά όταν αποδειχθεί σε τι σαθρή βάση θεμελιώθηκε. Η περιρρέουσα αισιοδοξία απλά ενισχύει τις παρασιτικές βλέψεις τόσο του Γιωργάκη όσο και του Ιάσονα ενώ, παράλληλα, αναπαράγει το σφάλμα των Γερμανών οικονομολόγων που προανέφερα, πάνω στο οποίο χτίζονται οι ευρωπαϊκές πολιτικές.

Πρέπει να είμαστε αισιόδοξοι. Πρέπει επειδή το ευρώ μπορεί να σωθεί με τρόπο που να ενισχύσει τις χώρες της Περιφέρειας (τιμωρώντας τον Ιάσονα και τον Γιωργάκη και επιβραβεύοντας τους δημιουργικούς ανθρώπους) χωρίς να εξασθενεί τη Γερμανία. Μια τέτοια όμως προοπτική απομακρύνεται όσο η φιλολογία για Greek Success Story ανατροφοδοτεί τις σημερινές, καταστροφικές πολιτικές.

Πηγή: protagon