Ο ΑΔΥΝΑΤΟΣ ΚΡΙΚΟΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ

Του ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ

Η απαλλαγή από το Μνημόνιο είναι ο διακηρυγμένος στόχος του ΣΥΡΙΖΑ. Κάποιοι αυτό το θεωρούν ανεπαρκές και κατηγορούν τον ΣΥΡΙΖΑ και την ηγεσία του για «δεξιά στροφή», παράδοση στον αντίπαλο. Τα ερωτήματα πίσω από αυτές τις κατηγορίες είναι αν μπορεί, στην Ελλάδα, να ανατραπεί το (καπιταλιστικό) σύστημα, αν μπορεί να ανοίξει ο δρόμος προς τον σοσιαλισμό. Η συζήτηση αυτή δεν είναι και, ας δεχθούμε, δεν μπορεί να είναι νηφάλια. Δεν χρειάζεται και να είναι νηφάλια. Αρκεί οι φωνές να συνοδεύονται από στοιχειώδη λογικά επιχειρήματα. Και, κυρίως, να ξεφεύγουν από τις επιθυμίες του καθενός. Παθιασμένοι προς κάθε αντίπαλο αλλά ψυχροί απέναντι στην πραγματικότητα. Εξυπακούεται ότι ένα άρθρο δεν θα επιλύσει το θέμα, μακάρι να μπορούσε.

Η Ελλάδα είναι, κατά τη γνώμη πολλών, ένα πειραματόζωο. Αν πετύχει η συνταγή θα εφαρμοστεί και σε άλλους. Ωστόσο η συνταγή έχει ήδη εφαρμοστεί αλλού, πχ σε χώρες της Λατινικής Αμερικής, με τα ίδια καταστροφικά αποτελέσματα. Δεν έχουμε να κάνουμε, λοιπόν, με κανένα πείραμα αλλά με την εφαρμογή μιας πολύ γνωστής, εφαρμοσμένης και διακηρυγμένης πολιτικής, της νεοφιλελεύθερης. Θεωρητικό υπόβαθρο αυτής της πολιτικής δεν είναι η «πτώχευση του λαού» αλλά κάτι πολύ πιο ουσιαστικό. Στόχος του νεοφιλελευθερισμού είναι να καταστραφεί εκ θεμελίων χώρα και λαός ώστε να ξαναφτιαχτούν από την αρχή. Στόχος είναι «ο νέος άνθρωπος». Η καταστροφή δεν είναι συνέπεια του νεοφιλελευθερισμού. Είναι η στρατηγική του. Η Οικονομία είναι απλώς η μπουλντόζα κατεδάφισης. Απώτερος, όσο και άμεσος, στόχος είναι η Παράδοση, η Ιστορία, ο Πολιτισμός, τα ψυχικά αποθέματα. Ο Μπρεχτ προκαλούσε τους κυρίαρχους «να αλλάξουν το λαό» πιστεύοντας ότι είναι αδύνατον. Οι νεοφιλελεύθεροι σηκώνουν το γάντι και το επιχειρούν. Με όπλο την Οικονομία και το Φόβο. Παντού απότυχαν. Αλλά άφησαν πίσω τους πόνο και συχνά αίμα. Οι νεοφιλελεύθεροι δεν πρωτοτυπούν. Οι αρχαίοι λαοί είχαν αντιληφθεί ότι αν καταστρέψεις τα ιερά και τα όσια του αντίπαλου δημιουργείς ευνοϊκούς όρους για τον εξανδραποδισμό του. Οι νεοφιλελεύθεροι επαναλαμβάνουν τη συνταγή.

Ο νεοφιλελευθερισμός είναι η σημερινή κυρίαρχη όψη του συστήματος αλλά αυτό μπορεί να αλλάξει, έστω με κόπο. Η ουσία είναι ότι το (καπιταλιστικό) σύστημα είναι σήμερα το μοναδικό παγκόσμιο σύστημα. Οι έριδες μπορεί να το κλονίζουν αλλά δεν το ανατρέπουν, το ανασυντάσσουν. Δεν υπάρχει σήμερα πραγματική απειλή ανατροπής, αντίπαλη του συστήματος. Υπάρχουν άνθρωποι ή ομάδες που εναντιώνονται. Αλλά δεν συνιστούν απειλητικό πόλο ισχύος, εκτός ίσως του Ισλάμ, αλλά δεν είναι το θέμα μας. Το ερώτημα που προκύπτει δεν είναι «δηλαδή να κάτσουμε στα αυγά μας;» αλλά ποια είναι τα περιθώρια αντίδρασης, σε ποια συγκυρία μπορεί να πετύχουν, τι μπορούμε τώρα και όχι τι θέλουμε για το αύριο.

Σε μερικούς δεν αρκεί η απαλλαγή από το Μνημόνιο. Πιστεύουν ότι η Ελλάδα είναι ο αδύναμος κρίκος του συστήματος. Επικαλούνται σχετικώς το Λένιν. Αν συζητούσαν σοβαρά το θέμα του Μνημονίου θα διαπίστωναν ότι η δυσκολία του εγχειρήματος της απαλλαγής είναι δυσθεώρητη. Επειδή ακριβώς η Ελλάδα δεν είναι πειραματόζωο, ούτε υπάρχει κάποιο πείραμα. Η απαλλαγή από το Μνημόνιο σημαίνει την ανατροπή της στρατηγικής του νεοφιλελευθερισμού. Όπως τον εκφράζει η Γερμανία στην Ευρώπη. Ο νεοφιλελευθερισμός είναι μια ιδέα και κάθε ιδέα έχει ανάγκη από υλικό φορέα για να εφαρμοστεί. Στην πολιτική τις ιδέες εφαρμόζουν κράτη, Έθνη-Κράτη, στην Ευρώπη η Γερμανία που προσπαθεί να αντικαταστήσει τις ΗΠΑ. Στον Ψυχρό Πόλεμο νομίζαμε ότι συγκρούονταν δυο ιδεολογίες αλλά στην πραγματικότητα αντιμάχονταν δυο αυτοκρατορίες. Η απόδειξη ήρθε εκ των υστέρων. Η ιδεολογία έπεσε αλλά η σύγκρουση ΗΠΑ-Ρωσίας συνεχίζεται. Μόνο που έχουν προστεθεί και νέοι παίκτες, από τη μικρομεσαία Γερμανία ως τον Κινέζικο γίγαντα. Γι’ αυτό ο πατριωτισμός επιβιώνει και ο εθνικισμός αναβιώνει. Επειδή φορείς της διαμάχης είναι τα Έθνη-Κράτη. Και όπως λέει και ο Λαοκράτης Βάσσης «όταν τα προβλήματα είναι εθνικά και οι λύσεις είναι εθνικές» (Ελευθεροτυπία, ΕΠΤΑ, 30-6-13). Η μόνη ανωμαλία στο σύστημα εμφανίζεται στη Λ. Αμερική όπου ομάδα κρατών (και όχι πλέον ένα μεμονωμένο) εφαρμόζει κάτι μη νεοφιλελεύθερο. Η τύχη του εγχειρήματος είναι σε εκκρεμότητα. Τώρα αποτελούν ενόχληση αλλά όχι συστημικό κίνδυνο για την πλανητική καπιταλιστική τάξη. Διότι δεν συγκροτούν πόλο ισχύος σε πλανητικό επίπεδο.

Είμαστε, κατά κάποιο τρόπο, στην εποχή πριν από το 1917, όταν ο σοσιαλισμός ήταν ανύπαρκτος, ένα, κατά τους αντιπάλους, ουτοπικό, ανεφάρμοστο επί γης, σύστημα. Το επιβαρυντικό στοιχείο είναι ότι τώρα το σοσιαλιστικό σύστημα θεωρείται και αποτυχημένο. Η ευρωπαϊκή ιστορική Αριστερά, καμία «συνιστώσα» της, δεν θα ανακάμψει χωρίς εξαντλητική ανάλυση των πεπραγμένων του «υπαρκτού», ώστε να εντοπιστούν αδυναμίες και λάθη. Άλλες, νιόφερτες, παρθένες δυνάμεις, άσχετες με την παράδοση, θα επικαλούνται, ίσως, τον σοσιαλισμό, αλλά όπως εκείνες τον εννοούν και τον ερμηνεύουν, πρωτότυπα, παράδοξα, έξω από τις «παραδεδεγμένες» ερμηνείες. Αυτές οι δυνάμεις δεν έχουν ανάγκη κριτικής στο παρελθόν, δεν τις βαραίνει. Πχ ο «Τσάβες» και οι διάδοχοί του, οι Σαντινίστας κλπ.

Ο Λένιν επισήμανε το κρίσιμο ζήτημα του πότε μια Επανάσταση μπορεί να πετύχει. Όταν εκδηλωθεί στο αδύνατο σημείο της (καπιταλιστικής) αλυσίδας, είπε. Η επισήμανση είναι καίρια αν και όχι πρωτοφανής. Δεν έχει νόημα να ανάγουμε (τώρα πια με τόση ιστορική πείρα) κάθε φράση σε Υψηλή Θεωρία, ιδίως όταν αγγίζει το αυτονόητο- η Ρόζα Λούξεμπουργκ είχε επισημάνει αυτή την αδυναμία, βλ. «Η Ρωσική Επανάσταση».

Κάθε αλυσίδα σπάει στο αδύναμο σημείο της, και του σιδερά. Όταν, όμως, μιλάμε για ένα παγκόσμιο σύστημα (και όχι για σιδηρουργείο) τότε δεν αρκεί ένας αδύναμος κρίκος, όπως μπορούμε να το καταλάβουμε τώρα πια. Πρέπει το ίδιο το σύστημα να είναι σε κατάσταση θραύσης ώστε να υποκύψει στο πιο ευάλωτο σημείο του. Πρέπει το σύστημα να μην μπορεί να υπερασπιστεί τη συνοχή του. Δεν είναι διόλου τυχαίο ότι οι Επαναστάσεις πέτυχαν στο τέλος των δυο Μεγάλων Πολέμων, όχι ειδικά επειδή ήταν σοσιαλιστικές αλλά επειδή υπήρχε η κατάλληλη διπλή συνθήκη, συνολική αδυναμία του συστήματος και ευάλωτος κρίκος επειδή εκτός από τις αντικειμενικές συνθήκες υπήρχε και ικανή επαναστατική ηγεσία. Το Βιετνάμ πρέπει να θεωρηθεί ως μακρύς επίλογος του Β΄Πολέμου και η Κούβα ως ο απόλυτος αιφνιδιασμός.

Ο τρίτος όρος είναι η Επανάσταση να γίνει σε μια μεγάλη χώρα, αν μιλάμε για απλή επιβίωση ή για επιρροή σε πλανητική κλίμακα. Είναι εκπληκτικό πόσο μοιάζουν η Γαλλική και η Σοβιετική Επανάσταση όταν άρχισαν την επέκτασή τους: Ο Ναπολέων έχριζε τους συγγενείς του, βασιλιάδες στην απελευθερωμένη Ευρώπη και ο Στάλιν εξασφάλισε στην Ανατολική αλλά και τη Δ. Ευρώπη τους κομματικά πιστούς στην ΕΣΣΔ και στον ίδιο. Αλλιώς, όπως σημειώνει και ο Παναγιώτης Κονδύλης, επικράτηση του σοσιαλισμού μόνο σε μια μικρή και απομονωμένη χώρα, όπως ήταν η Αλβανία, ή κάπου στην Αφρική, θα ήταν απλώς αξιοθέατο για φιλοπερίεργους τουρίστες. Η Ελλάδα είναι σε κρίσιμο σταυροδρόμι. Ο νοών νοείτω.

Πέμπτη 4 Ιουλίου 2013.